İnsanlık tarihi boyunca felsefi, psikolojik, bilimsel, tarihsel ve sosyolojik olarak en ateşli tartışmalara yol açan, günümüzde bile hala sonu gelmeyen bir konu. Sorulan soruların ve verilen cevapların asla bitmediği, sonu belirsiz olan gizemli bir konu: Bilinç. Bilinç sizce nedir? Düşünebilme yeteneğimiz midir, sorgulayabilmemizi mi sağlar, sadece fiziksel bir elektriklenmeden mi ibarettir yoksa bilimin açıklayamayacağı doğa üstü bir bağ mı var? Gelin, hep beraber yüzyıllar boyunca düşünürlerin bilinç hakkında neler söylediğine ve bilincin aslında ne olabileceğine bir bakalım.
(intro)
Bilinç günümüzde farklı anlamlarda kullanılsa da basitçe uyanıklık hali, uyaranlara tepki verme yeteneği, dikkat ya da farkındalık olarak ifade edilebilir. Ancak dikkat ederseniz bu özelliklerin hepsi diğer hayvan türlerinde de bulunan özelliklerdir ve insan bilincinin ise bunlardan apayrı bir noktada olduğu aşikardır. İnsan, çevresiyle etkileşim halinde olan bir varlık olması dışında kendi varlığını duyumsayan, öznel bir gerçekliğe sahip olan ve diğer canlıların ötesinde bir anlamlandırma yapabilen bir varlıktır. Bu da dolayısıyla bilinç kavramını açıklayabilmek ve anlayabilmek için daha derin tanımlar aramamıza neden olmuştur. Bu tanımlar da tarih boyunca birbirinden farklı akımları oluşturarak bize cevaplar vermişlerdir.
Bölüm 1: Var olan tek töz zihindir…
Töz kavramı, evrenin var oluşunu açıklamaya çalışan filozofların ortaya attığı bir kavramdır ve ilk öge olarak varsayılan, değişen şeylerin özünde değişmeden kaldığı düşünülen bir olgudur. Yani bir nevi bir arkhedir de diyebiliriz. Eğer ki arkhenin ne demek olduğunu bilmiyorsanız serimizin önceki videolarında arkhe kavramını açıkladık. Yukarıdaki kartlardan o videomuza ulaşıp öğrenebilirsiniz. Bilincin ne olduğunu açıklayan akımlardan biri olan İdealizm “Var olan tek töz, zihindir.” diyerek dünya üzerinde bulunan her şeyin aslında düşünceden ibaret olduğunu savunur. İdealizmin kurucusu olan Platon “Maddi dünya gölgeden başka bir şey değildir.” der. Platon’a göre duyular yoluyla elde edilen bilgiler kesin değildir. Gerçek bilgi aklın ortaya koyduğu bilgidir. İnsan zihninde her şeyden bağımsız ve değişmez bir varlık vardır. Bu varlıklara “idea” denmektedir. Gerçekte var olan şey idealardır ve dünya, bu ideaların yansımasından ibarettir. İnsan, sahip olduğu bilinç sayesinde idealara sahiptir ve bu sayede dünyada gördüğü şeyleri anlayabilir. Gerçek, insanın zihnindeki idealar dünyasıdır. Platon haricinde Aristoteles, Farabi ve Hegel gibi düşünürler de tarihte İdealizmi savunmuşlardır.
Bölüm 2: İki töz vardır!
Bilinç hakkında farklı bir açıklama getiren akım ise dualizmdir. Dualizme göre tek bir töz değil iki ayrı töz vardır ve bu da zihin-varlık kavramlarıdır. Bu iki kavram birbirine indirgenemeyeceği gibi birbirinden bağımsız bir halde birlikte işlerler. İdealizme bağlı olan ancak bir yandan da yeni bir düşünce ortaya koyan dualizmin en önemli temsilcilerinden biri Descartes’dır. Hepimiz onun “Düşünüyorum, öyleyse varım!” sözünü duymuşuzdur. İşte o sözün temeli de gerçekliğin ve var olmanın payında düşüncenin yani bilincin olduğunu savunan dualizm fikridir. Düşünüyoruz, öyleyse gerçekten var mıyız?
Bölüm 3: Var olan tek şey maddedir…
Diğer bir düşünceye göreyse tek bir gerçek vardır, o da somut maddedir. Materyalizm akımı aslında idealizm akımına tepki olarak doğmuş bir akımdır. Materyalist filozoflara göre evrendeki tek töz, maddedir. İnsanın somut olarak algılayamayacağı bir “idealar” dünyasının var olmadığını ve bilincin de tıpkı diğer her şey gibi maddesel bir gerçekliğe dayandığını savunur. Zihin ve bilinç, sadece beyin faaliyetlerinden ibarettir. Materyalizm, bilinç için de üç ayrı teori ortaya atar: İlki, bilincin gündelik dil ve düşünüş şekli tarafından üretilmiş olduğu düşüncesidir. İkinci teori, bilinci nörolojik olaylara indirger. Üçüncü teori ise bilincin, fiziksel bir beyin aktivitesi olduğudur. Anlaşılan o ki materyalistler, düşüncelerini zamanla metafizikten ayırarak bilimsel bulgulara dayandırmışlardır. Materyalizm, Sokrates öncesi filozoflardan atom kavramını ilk ortaya atan Demokritos ve hocası Levkippos’a kadar dayandırılır. Günümüze geldikçe de Karl Marx, Fredirich Engels gibi filozoflarda yer bulur. Yani bilinç aslında sandığımız kadar gizemli ve özel olmayabilir.
Bölüm 4: Bilinç, her yerde!
Panpsişizm düşüncesiyse; evrendeki her fiziksel şeyin bir zihne, bilince sahip olduğunu savunmaktadır. Bilimin gelişmesiyle beraber modern felsefede kendine yer bulan bu düşünceye göre mikro düzeydeki maddeler de tıpkı insan gibi bilinç sahibidir ve bir araya gelerek rasyonel bir şekilde insan bilincini oluştururlar. Bu düşüncenin iki önemli savunucusu olan Thomas Nagel ve Galen Stawson bu durumu şöyle ifade ediyorlar: “Temel olarak bir elektronun iç doğası nedir? Bu noktanın bilinçli olup olmadığıyla ilgili herhangi bir bilgiye sahip değilsek elektronların mikro düzeyde bir bilince sahip olduğunu söylemek hem çelişkiye yol açmayacak hem de karmaşık zihin ve bilinç yapısını açıklamayı kolaylaştıracaktır.” Anlayacağınız, elinizdeki telefonun her atomunun her elektronunda bile henüz anlamlandıramadığımız mikro düzeyde bir bilinç saklı olabilir…
Kısacası insanlık tarihi boyunca kafa kurcalayan bu soruya kimi düşünürler doğa-üstü kavramlarla cevap vermiş, kimileri çözümün beyinde olduğunu söylemiş, kimisi düşünerek var olmuş, kimisi ise her şeyin düşündüğünü söylemiştir. Günün sonunda ise kendisini anlamlandırmaya çalışan bir bilinçle baş başa bırakılmışızdır. Böylece bir videomuzun daha sonuna geldik. Videolarımızdan haberdar olmak için abone olmayı ve bizlere destek olmak için videoyu beğenmeyi unutmayın.
0 Yorum