Hepimiz Gogol’un Paltosu’ndan çıktık der Dostoyevski. Rus edebiyatında topluma dair çözümlemelerin yer aldığı, gerçekçi bir dille yazılan kurguların ilkidir Palto. Peki Gogol Rus toplumunun hangi yönüne mercek tutmaktadır Palto’da? Bu hikâyeden bizler nasıl dersler çıkarmalıyız? Gelin videonun devamında Rus klasiklerinden Gogol’un Palto kitabını tahlil edelim.
(intro)
Bir palto düşünün, kalbura dönmüş, incelmiş, astarı yırtılmış bir palto düşünün, hatta insanların ona palto değil, sabahlık dediği, dalga konusu olmuş bir palto düşünün. Bu paltoya yama yapmak da mümkün değil artık. Peki ne yapmalı? Yenisini almak mı dediniz? Ama nasıl olur? Sıradan bir memur bunun için yeterli parayı nasıl bulabilir? Biriktirerek alabilir ileride bir gün. En azından bir sene boyunca günlük harcamalarından kısmak zorunda kalarak, akşamları çay içmeyerek, mum kullanmayarak, ayakkabılarını aşındırmayarak, kıyafetlerin yıpranmasını engellemeye çalışarak bulabilir yeni bir palto için gerekli parayı. Alışmak kolay mı bu sıkıntılara? Alışmıştı memur. Karnı doymuyordu ama alacağı paltoyu düşünüyordu. Bir kez daha palto düşünün, ama bu sefer kalın vatkaları ve dayanıklı bir astarı olan bir palto düşünün. Aldı memur, yeni paltoyu. Sıcacık tutan güzel bir paltoydu. İnsanlar “sabahlık” diye dalga geçmiyor, yeni palto alışını kutlamak istiyordu. Kutladılar da. İmdat! Yeni palto, kutlamanın dönüş yolunda çalındı. Ne yapmalı, kime danışmalı? Bürokraside “önemli kişi” olarak kabul edilen birisine gitti memur. Bu “önemli kişi” dinlemedi bile memuru. Memur hasta oldu, öldü. Bunu kimse fark etmedi. Petersburg rüzgârı mı, yoksa memura gösterilen toplumsal ilgisizlik mi sebebi, bilinmez ama hikaye burada da bitmez. Memur kılığında bir hortlak, karşısına kim çıkarsa paltosunu çekip alır olmuştu. Bir gün geldi ki “önemli kişi”nin de paltosunu aldı, memur kılığındaki hortlak. Memur kılığındaki hortlağın sırtına tam olur bu palto. Memur ortalıklarda görünmez bir daha. O gün eve paltosuz döndü önemli kişi. Ama bu “önemli kişi”, iş işten geçse de artık aynı şekilde davranmamaya çalışır oldu.
Hikâye tanıdık geldi mi? Belki de çoktan tahmin ettiniz? “Palto” isimli bu kısa öyküde, Nikolai Gogol, Rus toplumunu eleştirir ve insanın iç dünyasını inceler. Ancak, bu hikâyeden öğreneceğimiz ders sadece Rusya’yı değil, bütün dünyayı ilgilendirmekte. Peki, bu hikaye neyi irdelemekte?
Hikâyenin başından beri düşük statüsü olan Akakiy Akakiyeviç’in monoton hayatı dikkat çekmektedir. Burada iki konuyu ele alacağız: Akakiy’in bürokrasideki rütbesinin düşük olması ve hayatının monoton olmasının, onun yaşamını nasıl etkilediğinden bahsedeceğiz.
Akakiy, düşük rütbeli bir devlet memuru olduğu için bürokrasi ve sosyal adaletsizlik ile ilgili karşılaştığı pek çok problem vardır. Bu adaletsizlik, Akakiy’in bulunduğu statüden dolayı pek çok fırsata erişimini engelleyip onun haksızlığa uğramasına sebep olmaktadır, ki bu durum toplumda eşitsizliğe sebep olmaktadır. Bu yüzden Gogol, bürokratik engellerle karşılaşan Akakiy’in yaşam hikayesi ile, bürokrasiyi ve sosyal adaletsizliği eleştirmektedir.
Akakiy’in monoton hayatı konusuna gelince, işinin ve hayatının işleyişi hep tekdüzedir. Ama Akakiy işini çok sever ve resmî belgeleri kopyalamak ona göre çok keyif vericidir. Onun bu monoton işi olan resmi belgeleri kopyalamayı sevmesinin de çok büyük sonuçları var: Akakiy, hayallerinin ve arzularının peşinden gitmeyi düşünmez. Monoton işi, onun yaratıcı potansiyelini kullanma şansını azaltır ve hayallerini gerçekleştirmekten uzaklaştırır. Mesela, ona bir keresinde, ödül olarak raporda değişiklik yapabileceği bir görev teklifi gelir ama gariptir ki, Akakiy, bundan hiç hoşlanmaz. Burada gözden kaçırılmamalıdır ki, Akakiy, monotonluğunu ve rutinini korumaya direnir. Hayatında gerçekleşen olaylar ona bir tür değişim veya gelişim fırsatı sunsa da, genellikle bu fırsatları kaçırır. Bu yüzden, akşamları diğer memurlar eğlenirken, Akakiy sosyal hayata katılmaz, çünkü kendi alışkanlıklarını sürdürmek ister. Sonuç olarak, Akakiy yaşadığı topluma ve kendisine yabancılaşmıştır.
Akakiy’in bu yaşam tarzı başka dezavantajlar da getirmektedir. Bunların başında maddi sıkıntılar gelmektedir. Akakiy, lüks ve pahalı mal ve hizmetlere erişim sağlamak şöyle dursun, daha temel ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanmaktadır.
Palto insanın çok temel bir ihtiyacıdır ve Akakiy ne kadar çalışırsa çalışsın bu ihtiyacı karşılamakta oldukça zorluk çeker. Çünkü devletin bürokrasi sistemi, insanların bu temel ihtiyaçlarını karşılamasını zorlaştırmaktadır. Üstelik, hikâyede palto temel ihtiyaçtan daha fazlasını da sembolize etmektedir ve sosyal sınıf ile de ilişkilendirilmektedir. Nitekim, bunun bir örneğini, yeni paltoyu gören memurların paltoyu artık “sabahlık” diye adlandırmayı bırakıp bunu kutlamak istediklerinde görmek mümkün. Hikâyede bahsedilen paltoyu, maddi eşyalar olarak da yorumlarsak, kişinin maddi eşyalara sahip olması ya da olmaması sosyal sınıf ile ilgilidir. Sosyal sınıf, bireylerin toplumsal statüsünü belirler. Bu statü, kişilerin toplum içindeki konumunu, itibarını ve algılanan değerini etkiler. Maddi başarılar genellikle sosyal sınıfın bir göstergesi olarak görülür, bu da toplum içindeki statü ve saygınlığı etkiler. Dolayısıyla, Akakiy, çalışkan ve düşük profilli bir memur olarak toplum içinde genellikle fark edilmez. Bu durum, onun değer verilmeme veya görmezden gelinme duygusuyla mücadele etmesine neden olabilir. Bunu şu şekilde açıklasak daha iyi olacaktır:
Akakiy’in hayatında paltosu oldukça önem taşımaktadır. Akakiy ilk başlarda eski paltosunu onarmak ister ama bunun mümkün olmadığını fark edince yeni paltoyu almak için uğraşır durur. Hikâyede Akakiy; paltoyu onarmak, satın almak veya hırsızlardan geri almak için hep bir çaba içindedir. Peki, bu palto ile ne anlatılmak istenmektedir? Palto, aslında maddi değerleri sembolize eden bir metafordur. Akakiy’in palto ile ilgili başından geçenler, maddiyat ve insanın değeri arasındaki ilişkiyi göstermektedir. Bu yüzden hikâye insanın değerini maddiyat üzerinde arayışını eleştirmektedir. Peki, Akakiy yeni paltoyu alınca toplumda daha değerli olarak mı görüldü? Eğer öyle ise, bu ne kadar doğru bir yaklaşım?
Maalesef ki, hikâye boyunca, toplum Akakiy’i önemsiz biri olarak görmüştür. Hatta toplum, Akakiy’e karşı hep ilgisiz davranmıştır. Onun bu şekilde okuyucuya hissettirilmesi, memurların bürokrasi düzeni tarafından ezilen “küçük insan” olarak görülmesidir. Bu yüzden, Gogol, Akakiy’i sadece görevini yapan ve bu bürokratik sistem sebebiyle topluma ve kendisine yabancılaşan önemsiz bir memur olarak tanıtıyor. Bunu en çok Akakiy’in paltosu çalındığında fark ediyoruz. Diğer insanlar, özellikle “önemli kişi”ler Akakiy’in sorunlarına duyarsızdır. Tüm bu olaylar ile, toplumsal ilgisizlik eleştirilmekte ve toplumsal dayanışmanın eksikliği vurgulanmaktadır.
Gogol’un “Palto” isimli bu hikayesi, trajik bir olayı anlatırken aynı zamanda sosyal eleştiriler ve ironi içerir. Akakiy’nin trajik sonu, hikayenin derinlik kazanmasına ve bürokrasinin; bireyin toplum içindeki yerini, değerini nasıl etkilediği üzerine düşünmeye teşvik eder. Gogol, bu hikaye ile, katı bir sosyal yapının ve materyalizm arayışının insanlıktan çıkarıcı yönlerini eleştirmektedir. Velhasıl, insan hayatının değerini mülk ile ölçmek ne kadar doğrudur ve kendi mülkiyetten yoksunluklarını bu sistemi eleştirme yoluyla açıklayan insanlar ne derece başkalarına karşı aldıkları tavırlar karşısında da bu sistemi eleştirmeye devam edebilmektedirler? Düşüncelerinizi yorumlarda belirtebilirsiniz.
Böylece bir videomuzun daha sonuna gelmiş olduk. Videolarımızdan haberdar olmak için abone olmayı ve bizlere destek olmak için videoyu beğenmeyi unutmayın.
Kaynakça:
Gogol, N. V. (2018). Palto. (Çev. Aslı Takanay). Bordo Siyah Yayınları. Orijinal eserin yayın tarihi 1842).
Hong, K. (2016) “The Overcoat Themes: The Insignificance of the Everyman.” LitCharts LLC, https://www.litcharts.com/lit/the-overcoat/themes/the-insignificance-of-the-everyman (17.12. 2023).
Parlak, S. (2018). “Gogol’ün Palto’sundaki Küçük İnsan”, Oggito, https://oggito.com/icerikler/gogolun-paltosunda-kucuk-Insan/63560 (17.12.2023).
0 Yorum