Sabetay Sevi. İsmi gibi, doğum yeri, yılı ve menşei tartışmalıdır. Geleneksel bilgilere göre ise İspanyol asıllı bir aileden 7 Temmuz 1626 da İzmir’de doğduğu bilinmektedir. Babası Morheday Sevi, Mora’dan gelerek İzmir’e yerleşmiştir.
Sabetay, çocukluğunda önce İzmir’in tanınmış hahamlarından İsaac Alba’nın öğrencisi oldu. Bu dönemde Tevrat ve Talmud’u okudu. 15 yaşında Yahudi mistisizmini öğrendi ve Kabala’ya merak sardı.Tek başına Kabala çalışmaya başlayan Sabetay, 18 yaşına geldiğinde kendi teşkil ettiği öğrenci grubuna ders vermeye başlamıştı.
Kabala eğitimi sırasında sıradışı davranışlar gösteren Sabetay’ı, ailesi 15 yaşında evlendirdi. Ancak o, eşine hiç yaklaşmadı ve boşanmak isteyen eşine hiçbir tepki göstermedi. Durumu, eşini sevmemesine bağlayan ailesi, onu bir müddet sonra tekrar evlendirdi. Sonuç aynıydı. Bu evlilikte aynı sebepten sona erdi.
Bu fikri atmosfer içerisinde yetişen Sabetay Sevi, biraz tereddütle de olsa 1648 yılında Mesihliğini yakın çevresine ilan etti. Ancak tereddüdü boşunaydı ve çevresindeki insanlar buna hazırdı. Bu cesaretle Mesihliğini topluma açıkladı bu defa tepki gördü. Hahamlar tarafından sinangogdan dışarı atılıp Sabetay’ın katline ferman verdiler.
Sabetay baskılara dayanamadı. Sürgüne çıkmak zorunda kaldı. Yerine temsilciler tayin ederek 1650 yılında İstanbul’a gitti. Sabetay İstanbul’da İbrahim Yakini adında bir hahamla tanıştı. Yakini, Sabetay’a kendi hazırladığı bir vesika verdi. Bu vesikaya göre, Yahudilerin beklediği Mesih, Sabetay adında biri olacak, 1626 yılında doğacak ve 1666 yılında Mesihliğini ilan edecekti. O çağda Hristiyanlar arasında Mesihin 1666 yılında zuhur edeceğine dair inanış vardı. Bu Sabetayın işini daha da kolaylaştırdı. Bu rivayetleri dikkate alan Sabetay, Abraham Yachi’nin verdiği belgeyi de göz önünde tutarak Mesihlik ilanını 1666 yılına tehir etti.
İstanbul’da 3 sene kaldıktan sonra 1654 yılında Kabala öğretisinin kalesi sayılan Selanik’e geçti. Ancak burada da Mesihliğini açıkladı. Yahudi alimleri tarafından deli muamelesi görerek Selanik’ten çıkmaya mecbur edildi. 1658 yılında Atina’ya geçti. Atina’da takip edildiği için rahat ve huzur bulamadı. Önce İzmir’e ve orada da tutunamayarak tekrar İstanbul’a geçti. Çünkü burada Elia Carradchione ve Abraham Yachi gibi güvenebileceği dostlarıda vardı. Bu dönemde hahamlarca dövdürülen Sabetay üzerindeki baskılar artınca 1659 da tekrar İzmir’e babasının yanına döndü ve 3 yıl İzmir’de kaldı. 1662’de Filistin’e gitmek için gemiye bindi. Yolda fikrini değiştirerek İskenderiye’ye, ardından Kahire’ye gitti ve nihayet Kudüs’e ulaştı. Kahire’de Joseph Tchelebi adında Yahudi bankerle ileride işine yarayacak sıkı bir dostluk kurdu. İlk üç karısına hiç yaklaşmayarak boşanan Sabetay, “Mesihlik mucizesi“ olarak Sara adlı bir kızla, dostu Joseph Tchelebi’nin evinde evlendi.
Kahire’den dönüşte Gazze’ye uğrayan Sabetay, kandince Mesihlik yolunda önemli bir adım daha attı. Abraham Benjamen Nathan isimli bir Yahudi, rüyasında, kendisine Sabetay’ın hakiki Mesih olduğunun haber verildiğini iddia ederek, beş asırlık olduğunu iddia ettiği bir vesikayı Sabetay’a verdi.
1665 yılında elde ettiği paralarla yeniden Kudüs’e gelen Sabetay, büyük nüfuz sahibi oldu. Ayrıca Joseph Tchelebi’nin desteği, İstanbul’da Abraham Yachni’nin ve Gazze’de Abraham Benjamen Nathan’ın verdiği belgeler Sabetay’a büyük güven kazandırdı. Bu güvenle Sabetay Kudüs’te de, Mesihliğini ilan etti. Dünya’nın değişik yerlerinde yaşayan Yahudilere mektuplar yazarak Mesihliğini onlara bildirdi. Bu durum özellikle Selanik ve İzmir sinagoglarında büyük heyecan yarattı. Sabetay’da kendisine “İlk yaratılmış, Allah’ın yegane oğlu, Mesih, İsrail’in kurtarıcısı“ unvanlarını verdi. Abraham Benjamen Nathan Sabetayla birlikte Kudüs’e geldi. Kendisinin peygamber olduğunu duyurdu ve Sabetay’ın Mesihliğini desteklemeye başladı. 1665 de İzmir’e gelen Sabetay Sevi coşkuyla karşılandı. Sabetayın etkisi o kadar artmıştırki Abraham Galente onun bu güçlenişini; “Eğer sultan IV. Mehmet tarafından engellenmeseydi Yahudiliğin çöküşüne sebep olabilecek bir Mesihlik hareketi“ olarak tasvir etmiştir.
Her Cumartesi, sinagogda yapılan ayinden sonra Osmanlı İmparatorunun adını anmak adetti. Ancak Sabetay bunu kaldırıp kendi adını okuttu, üstüne bir de krallık tacı giydi. Ancak Mesihlik ve krallıkla yetinmeyen Sabetay işi Tanrı ile bir tutmaya kadar götürdü. Bu durum İstanbul’a bildirildi. Sadrazam Köprülü Ahmet Paşa, Sabatay’ın İstanbul’a gönderilmesini emretti. Sabetay, 1666 nın Şubat’ında İstanbul’a ulaştı. İstanbul’da, bizzat Subaşı tarafından sorgulandı. İzmir kadısının şahitliğine rağmen herşeyi inkar etti, Kumkale’ye hapsedildi. 1666 yılının Eylül ayında Edirne’ye getirilen Sabetay için Divanda mucize gösterilmesi istendi. Durumun ciddiyetini kavrayan Sabetay din değiştirdi ve Müslüman oldu. Çünkü talep edilen mucize öyle böyle değildi, Çırılçıplak soyulacak, en maharetli okçular kendisine nişan alacaktı. Eğer atılan oklar vücuduna isabet etmezse Sultan’da Sabetay’ın Mesihliğini tanıyacaktı. Bu teklif karşısında Mesihlik iddialarından vazgeçen Sabetay Müslüman oldu “Aziz Mehmet Efendi“ olarak anılmaya başlandı. Elbette Sabetay ve taraftarları gerçekten Müslüman olmadılar, iki kimlikli bir hayat yaşamaya mecbur kaldılar. Bunlar gerçekte bir Yahudi gibi inanıyor ama görünürde Müslüman gibi yaşıyorlardı. Müslümanlar zamanla Sabetay taraftarlarını “Dönme“ olarak adlandırırlar. Kısa süre sonra Sabetay’ın Müslüman’lığının sahte olduğu anlaşılınca 1668 de İstanbul’a getirildi ve Ülgün’e sürgün edildi. Nihayet Sabetay Sevi, 17 Eylül 1676 tarihinde Ülgün’de öldü.
Kaynakça
ALİ RIZA ÖZDEMİR, YAHUDİLİĞİN BÜYÜK SIRRI
0 Yorum